นักทำหนังอิสระกับความเจ็บปวดในอุตสาหกรรมที่ไม่มีใครเหลียวแล
หมายเหตุถึงผู้อ่าน:บทความนี้ไม่ได้พูดถึงใครหรือกลุ่มใดเป็นการเฉพาะ แต่สะท้อนถึงสิ่งที่พบเจอและประสบการณ์ตลอดหลายปีในวงการ โดยมุ่งเน้นที่ปัญหาเชิงระบบมากกว่าการกล่าวโทษส่วนบุคคล อย่างไรก็ตาม ถ้ารองเท้าคู่นี้พอดีกับเท้าคุณ… สิ่งที่ผมทำได้คงมีแค่หัวเราะและเดินหน้าต่อไป(27 ธันวาคม) ลองจินตนาการว่าคุณทุ่มเททั้งชีวิตให้กับสิ่งที่คุณรัก—การสร้างภาพยนตร์ การเล่าเรื่องที่สะท้อนจิตวิญญาณ แต่เมื่อคุณก้าวเข้าสู่วงการที่ควรจะเต็มไปด้วยความคิดสร้างสรรค์และความงดงาม
แต่กลับพบว่าเต็มไปด้วย “ความเข้าใจผิด การใส่ร้าย การเมือง และการละเมิดสิทธิขั้นพื้นฐาน” นี่ไม่ใช่แค่จินตนาการ แต่มันคือความจริงที่เจ็บปวดสำหรับผู้กำกับภาพยนตร์อิสระหลายคน
1. ความไม่รู้หน้าที่ของคนผู้มีอำนาจ
หนึ่งในอุปสรรคใหญ่ของผู้กำกับภาพยนตร์อิสระคือ ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับนักลงทุนและผู้อำนวยการสร้าง
• นักลงทุน (Investor): นักลงทุนไม่ใช่ “ผู้ให้กู้เงิน (Moneylender)” ที่หวังดอกเบี้ยสูงสุดเสมอไป แต่เป็นผู้ที่พร้อมรับความเสี่ยงเพื่อผลตอบแทน (M&G Insights, 2024). การตีความบทบาทผิดๆ นี้ มักนำไปสู่ความขัดแย้งระหว่างผู้กำกับและผู้สนับสนุนทางการเงิน
(อ้างอิง: Investor, Moneylender)
• ผู้อำนวยการสร้าง (Producer): หลายคนเข้าใจว่าผู้อำนวยการสร้างมีหน้าที่แค่ควบคุมงบประมาณและถือเงินทุน แต่จริงๆ แล้ว พวกเขามีบทบาทสำคัญในการบริหารจัดการโครงการ ตั้งแต่การจัดหาทีมงาน การกำหนดงบประมาณ ไปจนถึงการตลาด (StudioBinder, 2023). หากการจัดการล้มเหลว โครงการอาจล่มได้ และผู้กำกับซึ่งไม่มีสิทธิ์เข้าถึงเงินทุนโดยตรงมักถูกตำหนิอย่างไม่เป็นธรรม
(อ้างอิง: Producer vs Director, Executive Producer)
2. การเมืองในวงการภาพยนตร์: เมื่อความฝันต้องเผชิญความจริง
ในวงการภาพยนตร์ ความคิดสร้างสรรค์ควรเป็นหัวใจหลัก แต่ในความเป็นจริง กลับเต็มไปด้วยการใช้อำนาจและการเมือง
• ระบบอุปถัมภ์: ระบบรุ่นพี่รุ่นน้องในวงการไทย แม้มีข้อดี แต่ก็สร้างความไม่เท่าเทียม โดยเฉพาะเมื่อผู้กำกับอายุน้อยถูกคาดหวังให้ “เชื่อฟัง” ผู้มีอาวุโสเสมอ
• การควบคุมโอกาส: ผู้มีอิทธิพลสามารถปิดกั้นโอกาสของผู้สร้างภาพยนตร์อิสระได้ง่ายๆ เพียงคำสั่งเดียว
บรรยากาศเช่นนี้ทำให้ผู้กำกับที่มีความสามารถหลายคนต้องยอมแพ้ทั้งที่ยังไม่ได้แสดงศักยภาพของตนเอง
3. วงจรของการเอารัดเอาเปรียบ
การจัดการงบประมาณที่ผิดพลาดและการถูกกดดันจากผู้มีอำนาจเป็นเรื่องปกติในอุตสาหกรรมนี้
• ค่าตอบแทนต่ำ: ซีรีส์หรือตอนหนึ่งในแพลตฟอร์มดิจิทัลบางแห่งถูกซื้อในราคาต่ำจนน่าตกใจ
• สัญญาไม่เป็นธรรม: ผู้กำกับมักเผชิญสัญญาที่จำกัดอิสระในการสร้างสรรค์ หรือถูกบังคับให้ลดคุณภาพงานเพื่อผลตอบแทนทางการเงิน
กรณีศึกษาชัดเจนจากภาพยนตร์ Parasite ที่คว้ารางวัลภาพยนตร์ยอดเยี่ยมในระดับโลก ผู้กล่าวขอบคุณกลับเป็นโปรดิวเซอร์
4. แรงกดดันที่ทำลายความฝัน
แรงกดดันที่เลวร้ายที่สุดคือการถูกกดดันทางจิตใจและร่างกาย
• การละเมิดสิทธิ์: การกดดันทางเพศหรือการข่มขู่ด้วยอำนาจยังคงเป็นปัญหาสำคัญในวงการ
• การบั่นทอนความฝัน: หลายคนต้องละทิ้งวิสัยทัศน์เพื่องานที่ “ขายได้” หรือเผชิญการสูญเสียศักดิ์ศรีเพื่อให้ได้บทบาท
สิ่งเหล่านี้ไม่ควรเป็นเรื่องปกติ แต่กลับกลายเป็นความจริงที่หลีกเลี่ยงไม่ได้สำหรับหลายคน
5. การถือครองสิทธิ์ของภาพยนตร์หรือผลงานศิลปะ
ไม่ว่าจะเป็นภาพยนตร์หรือผลงานศิลปะประเภทใด สิทธิ์ในการถือครองลิขสิทธิ์ตามกฎหมายโลก อยู่กับผู้ที่สร้างผลงาน เช่น ผู้เขียนบทหรือผู้กำกับ ตามหลักของ อนุสัญญาเบิร์น (Berne Convention) ซึ่งรับรองสิทธิ์โดยอัตโนมัติตั้งแต่วันที่ผลงานนั้นเสร็จสมบูรณ์
• สิทธิ์ทางศีลธรรมและเศรษฐกิจ: กฎหมายลิขสิทธิ์ระหว่างประเทศ รวมถึงในไต้หวันและประเทศส่วนใหญ่ แบ่งลิขสิทธิ์ออกเป็นสองประเภท ได้แก่
• สิทธิ์ทางศีลธรรม (Moral Rights): คุ้มครองชื่อเสียงและเนื้อหาของผู้สร้าง เช่น ห้ามมิให้ดัดแปลงหรือบิดเบือนผลงาน
• สิทธิ์ทางเศรษฐกิจ (Economic Rights): คุ้มครองผลประโยชน์ทางการเงิน เช่น สิทธิ์ในการเผยแพร่และจำหน่าย
• การโอนหรือให้เช่าลิขสิทธิ์: ตามกฎหมายลิขสิทธิ์ ผู้ถือสิทธิ์สามารถโอนสิทธิ์หรือให้เช่าผลงานได้ แต่ต้องระบุเงื่อนไขในเอกสารที่ชัดเจน เช่น ระยะเวลา ขอบเขตทางภูมิศาสตร์ และวิธีการใช้ลิขสิทธิ์
การเข้าใจและปฏิบัติตามกฎหมายลิขสิทธิ์ไม่เพียงช่วยปกป้องผู้สร้างผลงาน แต่ยังลดข้อขัดแย้งในอุตสาหกรรมภาพยนตร์ ซึ่งมักเกิดจากการตีความสิทธิ์ที่ไม่ถูกต้อง .
ความหวังที่ยังหลงเหลืออยู่
แม้จะมีอุปสรรคมากมาย แต่ผู้กำกับภาพยนตร์อิสระยังคงต่อสู้เพื่อความฝัน
การเปลี่ยนแปลงที่จำเป็น
• เปลี่ยนจากการใช้อำนาจไปสู่การสนับสนุน
• เปลี่ยนจากการเอารัดเอาเปรียบไปสู่ความยุติธรรม
• เปลี่ยนจากการเมืองไปสู่ความสร้างสรรค์
คุณสามารถช่วยได้
สนับสนุนผู้กำกับภาพยนตร์อิสระ สนับสนุนความคิดสร้างสรรค์ และร่วมสร้างอนาคตที่ทุกคนสามารถเติบโตได้ในวงการนี้…
“ความฝันสมควรได้รับโอกาส ไม่ใช่ถูกทำลายด้วยอำนาจและผลประโยชน์”
ข้อมูลเพิ่มเติม(1) https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/investor(2) https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/moneylender(3) https://www.mandg.com/investments/private-investor/en-gb/in-the-spotlight/m-g-insights/2024/08/the-five-golden-rules-of-investing(4) https://www.indeed.com/career-advice/finding-a-job/executive-producer-vs-producer(5) https://www.studiobinder.com/blog/producer-vs-director/?utm_source=chatgpt.com(6) https://www.wipo.int/treaties/en/ip/berne/